Donacajo dil Arboro

Da Alvin Tresselt

Ol stacis en la foresto. Dum plu kam cent yari la querko kreskabis ed extensis lua ombro.

Uceli nestifis en lua shirmajo. Skureli lojis su inter ramo-tufi e folii tenita alte inter la branchi. Ed en la autuno li rekoltis vintrala nutrajo de la richa pluvo di glani falanta del arboro.

Sub lua tordita radiki, mikra bestii esis sekura de otusi e foxi. Lente, plu lente, dum multa yari la sulo dil foresto augmentis dum ke la bruna, ledatra folii, igita falar da autunala venti, moldeskis sub la nivo.

Ma dum ke la arboro kreskis, vivo rodis lua kordio. Karpentera formiki facis tuneli tra la forteso di la querko. Termiti facis paseyi qui semblas astonegiva meandri.

Un ruptita brancho permisis polvoza spori di fungi enirar la kordio-ligno dil arboro. E putro difuzis interne di la sana kortico.

Yaro pos yaro la arboro febleskis dum ke lua enemiki laboris. Ye singla printempo min-multa folii des-faldis, e lua granda extensita branchi grizeskis pro morto. Pegi facis trui en lua branchi, serchante frianda vermi e ligno-anobii qui facis tuneli en la ligno. Ed en kelka loki li facis plu granda trui por tenar lia yuni.

Dum vintral sturmi, un-ope, la granda branchi ruptis e falegis a la tero til restis nur la fiera trunko, tenante lua ruptita brakii vers la cielo.

Esis autuno, e la dii esis longa ed ocioza. Flava-griza e nebuloza matini, dimezi plena di falsa varmeso somerala, e nokti pruinoza.

Un dio venis uragano-vento e pluvego, e dum la feroca vento kriegis tra la foresto la arboro-trunko fendis e falegis a la sulo. Ibe ol jacis frakasita kun nur dentetoza stumpo por markizar la loko ube ol stacis dum tante longa tempo.

Kruela dii vintrala sequis. Un familio di cervo-musi lojeskis aden truo qua olim tenis arkiginta brancho. Un kuniklo esis protektata kontre la mordanta vento en la putrita centro di la trunko. E la formiki e termiti, la dormanta vermi e silencoza fungi, vartis la fino dil vintro sub la kortico e profunde en la ligno.

Dum la printempo la yuna suno varmigis la tero, e glani sprosifis por remplasar la falita giganto. Nun nova vivo profitas per la mortinta arboro. Anciena pego-trui divenis komoda rezideyi por reda skureli. La vakua centro dil trunko shirmis familio di ratoni, dum ke sub la kortico difuzis ligno-manjanta fungo, fantomo-blanka e sulfo-flava. Ed interne dil profundajo, karpentera formiki e termiti duris lia fodado e manjado.

Sur la trunko ube la arboro jacis mi-enterigita en la humida e moldoza folio-lemo, muski facis verda tapiseto, plu mola kam la maxim mola lano. Frajila filiki lojis en lua ombro, para-pluv-atra fungi aparis ek la dekadanta moldo, e grupo di krem-blanka flori "Indiana pipi" ganis nutrajo de la richa vejetala sulo.

Yari pasis, e la harda ligno moleskis. Mili de vermi ed anobii reptis sur ol. Skolopendri kun lia haste-ad-kuranta gambi, e heliki e limaki nutris su per putranta ligno. E lombriki pasis tra la regalo, helpante transformar la arboro itere aden sulo. Pala tabulatra fungo adheris a la flanki quale grupi di giganta muslo-skalii, sempre manjante e kreskante dum ke la arboro dekadis.

Un mofeto marchis ocilante kun serio di lua yuni. Flarante la ligno, el arachis ye la moleso kun sua ungli por deskovrar la baraktanta vivo internal, e hungrante la familio festinis. Forest-uceli arachis la ligno por vermi e larvi, disruptante la arboro pecetope, dum ke la fuzanta vintrala nivo e printempala pluvo hastis la putrado di la ligno.

Tale, dum ke nova arbori kreskas de glani qui falabis multa yari antee, la granda querko retro-iris a la tero. Restis nur bruna fantomo di plu richa lemo ube la fiera arboro repozis.

Sep Konsili por la Tradukero da G. Aguiré Pilo

La texto aparis en revuo Idala en Paris.:"Sep konsili por la tradukero da G. Aguiré Pilo - n° 45 septembro 1945, al amiko parisana qua havas sua opiniono pri ta temo.


UN - Se tu tradukas nur por tua propra plezuro, tradukez to omna quo plezas a tu, sen suciar l'opiniono dil altri. Tu esas libera homo e nulu darfas demandar de tu justifiko pri la selekto di tua tradukaji.

DU - Se tu tradukas por parlernar Ido o demonstrar ke ta linguo povas tradukar omna bone, selektez prefere kurta texti ek la maxim multa diversa materii.

TRI - Se tu volas tradukar ulo utila por la stranjeri, ne selektez la biblo qua existas en omna lingui dil mondo. Prenez interesanta o valoroza texto, de irga materio, quan ne ja tradukesis ad altra lingui. Tale, tu servos maxim bone la kauzo di la L.I.

QUAR - Tu ne kredez ke la precipua skopo di la L.I. esas tradukar poemi o mem proza literaturo. Cienci, arti, diplomaco, politiko, religio, komerco, profesional e social o laboristal temi, sporto, turismo, e.c., ofras a tu la maxim tradukinda materii.

KIN - Irgo quon tu tradukas, tradukez lu bone. Proximigez tu maxim al frazo dil autoro. Ne serchez internaciona stilo, ma respektez skrupuloze la pensado dil'autoro, lua propra stilo kun omna nuanci ed imaji. Do ne timez tradukar vortope. To ne signifikas ke tu devas skribar en nekompreneble linguacho. Pardicez a tu ke en Ido omno es posible e pruvez lo.

SIS - Tu evitez monotoneso qua povas naskar de absoluta logiko. Se tu sentas ke la supreso di irga partikular expresuro, proverbo o pitoresk idiotismo domajus tua verko, ne supresez lu : tradukez lu vortope ed explikez lu per ped-noto en klara vorti. Tale, tu dankesos da tua lektonto pro ne privacir lu del koloro od atmosfero volita dal autoro.

SEP - Ne obliviez ke la Surveyanto di Pilo vicioze guatas tua erori e ke il esas granda bovino(1) ! Do, konsultez ofte tua vorto-libro e tua gramatiko, mem se por to tu mustas sukusar tua abomininda indolenteso. Komprenende, tu darfas repulsar mea konsili e sendar me al diablo che qua uldie me ritrovos tu.

Tua tre devota
G. Aguiré

(1) Bovino (en Franca "vache") = maligna kerlacho (slanga espresuro tre vulgara)."

Nasko-Dio di Louis Couturat

Ca dio (17ma Januaro) esas l'aniversario di la nasko-dio di Louis Couturat. Hodie Louis Couturat evus 142 yari.

Doktoro e profesoro dil Universitato, Louis Couturat esis filozofo, matematikisto e logikisto. Il skribis plura importanta libri ed artikli ek qui "L'Algèbre de la logique" (L'algebro di la logiko) qua esas ankore referinda. Lua verko pri la filozofio di Leibniz esas anke remarkinda. En 1905-1906, il esis selektata da Henri Bergson kom supleanto por docar en la prestijoza "Collège de France". Il esis amiko dil magna Britaniana filozofo Russel kun qua il havis longa letri-korespondado.

De la yaro 1900 il laboris multege por l'adopto di linguo auxiliara internaciona. Il skribis kun la matematikisto Leopold Leau "L'Histoire de la langue universelle" (La Historio di la linguo universala) e pose plura studii pri ca temo. Il helpis fondar la Delegitaro por l'adopto di linguo auxiliara internaciona di qua il esis sekretario kun Leopold Leau.

En 1907 il esis sekretario di la laboro-komitato di la Delegitaro qua asemblis su en la "Collège de France" en Paris dum la monato di Oktobro. To esis la komenco di la linguo Ido qua esis laborata dum la sequanta yari da la konstanta Komisitaro di qua Louis Couturat esis membro kun Jespersen, Leau, De Beaufront, Ostwald e Baudouin de Courtenay.

Louis Couturat fondis la revuo Progreso en qua esis diskutata l'elaborado di la linguo. Il publikigis olu per sua propra pekunio.

Inteligentega, energioza e pasionoza, Louis Couturat konstante laboris kun granda honesteso e rigoro intelektala. Sen ilu, la historio di la linguo internaciona ne esus la sama. Il esis un ek la maxim importanta fondinti di la linguo Ido.

Regretinde Louis Couturat mortis tro frue en la dio di la komenco di la hororinda unesma mondomilito. Ma lua verko ne mortis nek lua filozofiala e logikala verko nek lua linguala verko. La magna Franca matematikisto Rene Thom (medalio Fields 1958) dicis ke il lernis la logiko per la libro da Louis Couturat "L'Algèbre de la logique". Dum la 8 e 9 Junio 1977 eventis la konfero "Louis Couturat" en la "Ecole normale supérieure" di Paris (Skolo Normala Superiora) di qua Louis Couturat (ed anke Leopold Leau) esabis studento de 1887 a 1891. La diskursinti di ca konfero venis de universitati di plura landi ed urbi dil mondo: Bucuresti (Rumania), Bogota (Kolumbia), Hannover (Germania), Brindisi (Italia), Beograd (Yugoslavia), Geneve e Lausanne (Suisia), e plura universitati di Francia ek qui l'akademio dil cienci di Paris (la matematikisto Jean Dieudonné). Ca konfero laboris precipue pri la verko filozofiala, logikala e matematikala da Couturat ma lua verko linguala e la linguo Ido esis kelkafoye mencionata.

Certe lua linguala verko vivas ankore *quoniam ni uzas ankore til hodie l'admirinda linguo Ido. Me *wishas ed esperas ke okazione la centesma aniversario di lua morto (en 2014) eventos unesma granda konfero "Louis Couturat" pri lua linguala verko.

Kordiale
Gael Richard

*quoniam : F. Puisque, A. Since (ne "depos"). La vorto *quoniam diferas de "pro ke". "Pro ke" enduktas kauzo kontre ke "*quoniam" enduktas justifiko.